Unamuno 1864-2014. Euskararen eta abertzaletasunaren kontrako antidotoa

2014ko irailaren 29an bete ziren 150 urte Miguel Unamuno pentsalari eta idazlea (Bilbo, 1864 – Salamanca, 1936) jaio zela. Euskararen pizkundearen eta euskal abertzaletasunaren etsai gogorra izanagatik, itzal handia izan zuen Unamunok frankismoaren urteetan euskaltzaletasuna eta abertzaletasuna biziberritzen aritu ziren idazle eta intelektualen artean. Salbatore Mitxelena, Txillardegi, Jorge Oteiza, Koldo Mitxelena, Joxe Azurmendi…

Ezagunak dira oso euskararen gainean esan zituenak 1901ean, Bilbon egindako Lore Jokoen ospakizuneko presidente zela. Unamunok hautsak harrotu zituen euskarari hileta duina egin behar zitzaiola esan zuenean:

Etika, fedea eta sinesmen erlijiosoaren krisia; Schopenhauer, Kierkegaard eta Bergsonen pentsamendua; herrien ‘intrahistoriaren’ kontzeptuaren defentsa, tradizionalismo huts eta arruntaren aurrean; gizabanakoaren eta gizartearen arteko tentsioa eta ideia existententzialistak; espainiar arraza eta nazioa, Errepublika eta 1936ko altxamendua… Izan ere, argilunez eta paradoxaz jositako ibilbide eta pentsamendua da Unamunorena; horrexek galarazi zion sistema filosofiko koherente bat osatzea, eta literaturaren bitartez kanporatu zituen bere barne gatazkak.

Dosier honetan, Joxe Azurmendik eta Txillardegik Unamunori buruz idatzitako testu ugarietatik esanguratsuenak ekarri ditugu. Txillardegiren hiru artikuluak 50 eta 60ko hamarkadetan idatzitakoak dira; Azurmendiren artikulu, liburu eta liburu zatiak, aldiz, azken 30 urteetakoak dira guztiak.

Azkenik, Imanol Unzurrunzaga, Juan San Martin eta Xabier Kintanak Jakinen idatzitako artikulu bana erantsi ditugu.

Txillardegi eta Unamuno

• Txillardegi: ‘Unamuno eragile’, Egan 3-4, 1957, 170-177.

• Txillardegi: ‘Lévy Strauss-ek Unamuno-rengana’, Jakin 20, 1965, 6-15.

• Txillardegi: ‘Unamuno ala James?’, Jakin 21, 1966, 81-84.

Joxe Azurmendi eta Unamuno

• Azurmendi, Joxe: ‘Don Miguel-en oroiz’, Jakin 41, 1986, 91-93.

• Azurmendi, Joxe: ‘«La revelación que me fue la historia». Unamunoren Paz en la guerra-z ohar batzuk’, Enseiukarrean 14, 1999, 25-79.

• Azurmendi, Joxe: Espainiaren arimaz, Elkarlanean, Donostia, 2006. 9., 10., 11. eta 12. kapituluak.

• Azurmendi, Joxe: ‘Hitzaurre gisara’, in: Soto, Mikel; Soto, Iñaki (2006): Unamuno, Elkarlanean, Donostia, 7-10.

• Azurmendi, Joxe: Bakea gudan. Unamuno, historia eta karlismoa, Txalaparta, Tafalla, 2012.

• Azurmendi, Joxe: ‘Unamunoren atarian’, in: Aizpurua, Alaitz; Altonaga, Bakarne; Galletebeitia, Iban; Olariaga, Andoni (koord.) (2012): Euskal Herriko pentsamenduaren gida, Udako Euskal Unibertsitatea, Bilbo, 29-47.

• Erostarbe, Gorka: ‘Joxe Azurmendi: «Unamuno ez da inoiz liberala izan; antiliberala zen azken fasean ere» [Joxe Azurmendiri elkarrizketa]’, Berria, 2012-05-31, 32. or.

Unamuno Jakin aldizkarian

• Unzurrunzaga, Imanol: ‘Unamuno «Index»-era kondenatua’, Jakin 3, 1957, 83-88.

• San Martin, Juan: ‘Unamuno’ren euskal izakerari buruzko ohar batzuek’, Jakin 30, 1968, 17-23.

• Kintana, Xabier: ‘Unamuno eta euskara’, Jakin 121, 2000, 65-80.